Әбдіров Нүркен
| Қаралды: 7044
(1919-1942)
Нүркен Әбдіров 1919 жылы Қарқаралы өңірінде №5 (қазіргі Нүркен атындағы) ауылда туды. 1938 жылы №1 шахтада кітапханашы болып жұмыс істеді. 1938 жылы 25 шілдеде Қарағанды облыстық прокуратурада қызмет атқара жүріп, әуе клубында ұшқыш мамандығын алады, ал 1939 жылғы 21 тамызда халықтық тергеуші маманына ауысты. 1940 жылдың ақпанында әскер қатарына шақырылды. Соғыс басталғанда ол Орынбор қаласының авиаучилищесінде оқитын.
16 рет әуеге көтеріліп, Н.Әбдіров фашистердің 12 танкісін, 28 жүк тиелген әскери машинасын, 18 керуенді және 3 жанармай цистернасын, 3 жау атыс ұяларын жойып жіберді.
1942 жылғы желтоқсанның 19-да ақырғы сапарында Н.Әбдіров және серігі атқыш-радист Александр Комиссаров екеуі Боков-Пономаревка станциясы маңайында жаудың 6 танкісін, 3 атыс ұяларын, көптеген әскерлерін жойып жіберді. Ұшаққа жау оғы тиіп, өртене бастағанда, Нүркен ұшақты фашист танкілері шоғырланған бетке қарай бұрды. Осылай екеуі құлаған жерде қаншама жауды қырып ала кетті.
Осы ерлігі үшін Н.Әбдіровке 1943 жылы наурыздың 31-де КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.
1966 жылы Александр Комиссаров көрсеткен ерлігі үшін ІІ дәрежелі «Отан соғысы» орденімен марапатталды.
Әдебиеттер:
Айнабеков Қ. Әбдірдің Нүркені // Шығармалар: өлеңдер мен дастандар /Қ. Айнабеков; құраст. А. Тоқпанов. - Алматы: Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет, 1955. – 41-42 б.
Әбдіров Нұркен //Совет Одағының Қазақстандық Батырлары: 2 томдық. / құраст. П.С.Белан, Н.П.Калита. - Алматы, 1969. – 1-т. – 43 - 44 б.
Әбдіров Нүркен (1919-1942) / К. Т. Темірғалиева, Т. Т. Аршабеков // Ерлік даңқы мәңгі өшпейді. – Қарағанды, 2010. – 81 б.
Әбдіров Нүркен (1919-1942) // Қарағанды. Қарағанды облысы: энциклопедия / ред. А. Абдулин.- Алматы: Атамұра, 2006.- 142-143 б.
Әбдіров Нүркен // Боздақтар: Қарағанды облысы = Книга памяти: Карагандинская область: 3 томдық. / бас ред. Р.Н. Нұрғалиев. – Алматы, 1995 – 2 т. – 30 б.
Әбдіров Нүркен // Қаhарман қарағандылықтар = Герои-карагандинцы / бас. ред. Г.Ж. Бабулова. – Қарағанды, 2000.- 5-7 б.
Әбдіров Нүркен // Қазақстандық Кеңес Одағының Батырлары: энциклопедиялық жинақ. - Алматы: Өнер, 2010. – 23-24 б.
Әбдіров Нүркен // Қарағандылық Совет Одағының батырлары = Герои Советского Союза - Карагандинцы. – Қарағанды, 1990. – 7-10 б.
Ләмбекұлы С. Жауға түскен жасындай / С.Ләмбекұлы // Қарқаралы. - Астана: Фолиант, 2011. – 161-164 б.
Молдағалиев Т. Батыр анасы туралы жыр / Т. Молдағалиев // Алыптар туралы аңыз: [Қазақстан Магниткасы және Қарағанды туралы жинақ]. – Алматы, 1960. – 242-244 б.
Мүсірепов Ғ. Совет Одағының Батыры / Ғ. Мүсірепов // Уақыт іздері: очерктер мен публицистика / құраст. Ә. Нарымбетов. - Алматы: Жалын, 1977. – 136-146 б.
Нүркен Әбдіров - Совет Одағының Батыры = Нуркен Абдиров - Герой Советского Союза: мектептер мен оқу орындары оқушыларына арналған. – Қарағанды, 1991. – 25 б.
Омарбекұлы М. Ерлікке-тағзым Ақиық қырандар асқар шыңдардан қанат қағады / М.Омарбекұлы // Атыңнан айналайын, Қарқаралы. - Қарағанды, 2010. – 163-173 б.
Орманов Ғ. Шойын шыңы / Ғ.Орманов / /Таңдамалылар. - Алматы: Көркем әдебиет баспасы, 1961. - 12 б.
Сағымбеков Р. Нұркен Әбдіров // Редакторлардың редакторы: журналист-ғалым Рамазан Сағымбековтің туғанына 80 жыл толуына арналады / құраст.: А. Жанғожин, М. Сембаев. - Қарағанды: Арко, 2012. – 128-135 б.
Якимов Г. Өшпес ерлік / Якимов Г.; ауд. О. Ыдырысов.- Алматы: Жалын, 1980.- 192 б.
Хаттар:
***
Адамбеков Е. Ерлік - елге мұра // Орталық Қазақстан. - 2010. - 18 қыркүйек (№ 151/152). - 5 б.
Айнабеков Қ. Атақты атың жоғалмас, алтынмен жазған тарихтан //Орталық Қазақстан. - 1990. - 1 сәуір
Аманжолұлы Б. Нүркен Әбдіров ескерткішіне... // Орталық Қазақстан. - 2010. - 8 мамыр (№ 70/71). - 10 б.
Әбдіманұлы А. Ардагерлер даңқы асқақтай берсін! // Қарқаралы. - 2000. - № 1/2. - 8-12 б.
Әбдіров, Ә. С. "Ағаның ерлігі - ініге үлгі": полковник Ә.С.Әбдіровпен сұхбат / сұхбаттасқан А.Кашина // Орталық Қазақстан. - 2003. - 23 қаңтар. - 5 б.
Әбілдин Қ. Ана толғауы // Орталық Қазақстан. - 2008. - 8 мамыр (№72-73) . - 5 б.
Әбілдин Қ. Ана толғауы: /Нұркен ескерткішіне/ // Орталық Қазақстан. - 1965. - 7 мамыр
Әмірәлин Ә. Батырлар елі // Советтік Қарағанды. - 1950. - 9 май (№ 94). - 3 б.
Әрінов А. Нұркеннің шыққан ортасы // Қарқаралы. - 1996. - 4,11,25 мамыр.
Әубәкiров Ә. Ақиқаттан аттамайық // Орталық Қазақстан.- 2004.- 22 маусым.-4 б.
Әубәкiров Ә. Тарихи шындықты бұрмалауға болмайды // Орталық Қазақстан.- 2002.- 12 қазан.-3 б.
Әубәкіров Ә. Ақиқатын айтайын // Қарқаралы. - 2001. - 1 желтоқсан.
Әубәкірова Қ. Батырға арналған бөлме // Орталық Қазақстан. - 1972. - 17 май (№ 114). - 4 б.
Байтұрсын Т. Жасындай жауын жайратқан // Орталық Қазақстан. - 2002. - 28 желтоқсан. - 10 б.
Батыр жерлестеріміз // Орталық Қазақстан. - 1965. - 8 май (№ 107). - 2 б.
Бекмаханұлы И. Жалындап өткен жас ғұмыр // Сарыарқа. - Жезқазған. - 2002. - 218 желтоқсан.
Бектұров Ж. Ұлы достықтың сымбаты // Орталық Қазақстан. - 1975. - 16 май (№ 115). - 3 б.
Володченко В. Нұркеннің досы. /Нұркен және оның майдандас досы С.Н.Вандышев жайлы/ // Орталық Қазақстан. -1974. - 11 шілде
Дала қыранының түлеуі: /Н.Әбдіровтың хаттарынан/ //Ақиқат. - 1995. - №5. - 9-20 б.
Ержанов А. Нүркен Әбдіров ұшқыш қана емес... / А.Ержанов, А.Түсіпбекова // Орталық Қазақстан. - 2001. - 9 мамыр.
Ерлік - елге мұра, ұрпаққа ұран! // Абай-Ақиқат. - 2002. - 21 желтоқсан.
Ерлік - елге мұра, ұрпаққа ұран! // Орталық Қазақстан. - 2002. - 11 желт. - 1, 4 б.
Ермекбаев Т. Батырдың бауыры // Орталық Қазақстан. - 1987. - 9 қаңтар.
Есенжолова А. Нүркен даңғылында / А. Есенжолова, Қ. Мерсәлімов // Орталық Қазақстан. - 2010. - 6 мамыр (№ 68/69). - 8 б.
Жақанов Ә. Мұзбалақ // Қарағанды жастары. - 1990. - 6 шілде (№ 26). - 5 б.
Жақсыбаев Т. Халқы қадірлеген Сағадат // Орталық Қазақстан. - 2008. - 10 қаңтар. - 4 б.
Жанғожин А. Қарағандылықтар Отан үшін шайқаста / А.Жанғожин, Е.Лұқпан // Орталық Қазақстан. - 2003. - 30 желтоқсан. - 8 б.
Жәшкеев М. Бір суреттің тарихы // Орталық Қазақстан. - 2010. - 8 мамыр (№ 70/71). - 3 б.
Жиенбаев С. Қайран шеше // Орталық Қазақстан. - 1975. - 8 май (№ 108). - 4 б.
Жұмыш Қ. Ауылы Нүркен, мектебі Әбдіров атында // Азия Транзит.- Қарағанды, 2005.- N9 (қыркүйек).-42 б.
Жүзбаева Қ. Ер есімі - ел есінде // Орталық Қазақстан. - 2002. - 9 қазан. - 11 б.
Жүрек лүпіліне толы хаттар // Орталық Қазақстан. - 1996. -7 мамыр
Игенсартов Ғ. Ұшқыш хаты // Советтік Қарағанды. - 1954. - 20 июнь (№ 123). - 3 б.
Игенсартов Ғ. Кек шешімі: /Совет Одағының батыры Ұлы Отан соғысында қаза тапқан Н.Әбдіров жайында жазған поэмадан үзінді/ //Советтік Қазақстан. - 1959. - 9 мамыр
Кемпірбаев А. Сарыарқадан сұңқарлар самғайды // Орталық Қазақстан. - 2009. - 7 мамыр (№ 66/67). - 4 б.
Киселева Л. Майданнан жолданған хаттар // Орталық Қазақстан. - 1982. - 9 май (№ 109). - 2 б.
Көлбаев Т. Сталинградты қорғаған қазақстандықтар // Алаш айнасы. - 2013. - 16 ақпан (№ 25). - 7 б.
Көпжасаров Ж. Қарқаралының ақиық қыраны // Қарқаралы. - 2009. - 31 шілде (№ 59/60). - 1-2 б.
Қарағанды батырлары // Орталық Қазақстан. - 1972. - 9 май (№ 108). - 2 б.
Қарағанды облысы. Облыстық Мәслихат. Қарқаралы ауданы Еңбек селолық округіне Н.Әбдіровтің есімін беру туралы: Қарағанды облыстық Мәслихатының шешімі // Орталық Қазақстан.- 2003.- 30 желтоқсан.-4 б.
Құдышев О. Сол жылдарда // Орталық Қазақстан. - 1975. - 7 май (№ 107). - 2 б.
Құсайынова Н. Ер есімі - ел есінде // Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері. - 2008. - №3. - 31-34 б.
Қызықбаев Т. Нүркен туралы жыр // Орталық Қазақстан. - 1973. - 4 март (№ 54). - 4 б.
Ләмбекұлы С. Қарқаралы қыраны // Азия Транзит.- 2003.- N5.-9-11 б., №6.-22-24 б.
Ләмбекұлы, С. Қарқаралы қыраны // Орталық Қазақстан. - 2005. - 7,10,14 мамыр. - 5 б.
Лұқпан Е. Еділ бойындағы ерен ерлік / Е.Лұқпан, Ғ.Смағұлов // Орталық Қазақстан. - 2004. - 25 қараша. - 7 б.
Майбас Т. Батыр атындағы даңғыл көркейіп келеді // Орталық Қазақстан.- 2001.-11 тамыз
Мамыраев М. Ғажайып ерлік // Орталық Қазақстан. - 1975. - 8 май (№ 108). - 2 б.
Мансұр Т. Батырдың бір бейнесі // Орталық Қазақстан. - 1993. - 21 қаңтар
Маралбекқызы А. Ер есімі ел есінде // Орталық Қазақстан. - 2012. - 13 желт. - 7 б.
Мұстафа Б. Есімдері ел есінде // Орталық Қазақстан. - 1995. - 18 сәуір (№ 47). - 3 б.
Мүсірепов Ғ. Ақлима // Қазақстан әйелдері. - 1972 . - N3(март). – 12-15 б.
Мүсірепов Ғ. Совет Одағының Батыры // Орталық Қазақстан. - 2002. - 11 желтоқсан. - 4 б.
Нұркен туралы жыр. // Орталық Қазақстан. - 1973. - 4 наурыз
Нұркен шыққан ортасы // Қарқаралы. - 1996. - 4, 11, 25 мамыр
Нұрша Р. Бір суреттің сыры // Орталық Қазақстан. - 2005. - 21 шілде. - 9 б., Сыр мен сымбат. - 2005. - № 5. - 6 б., // Азия Транзит. - 2005 . - N5(мамыр). - 17 б.
Нүркен атындағы пионер лагерінде // Коммунизм таңы. - 1974. - 6 август (№ 95). - 3 б.
Омарбекова М. Қарқаралының тарихи ескерткіштері және саяхат маршруттары // Орталық Қазақстан. - 2000. - 13-31 мамыр, 3 маусым.
Омарбекұлы М. Елдiң даңқын ер шығарады: Нүркен ауылында Қарқаралы қыранына арналған мемориал ескерткiш ашылды // Орталық Қазақстан.- 2003.- 9 мамыр.-3 б. Қарқаралы.- 2003.- 9 мамыр
Омарбекұлы М. Қырандар шыңдардан қанат қағады // Орталық Қазақстан. - 2009. - 8 тамыз (№ 118/119). - 3 б.
Оспанов С. К. Қыранның ізі // Қарқаралы. - 2010. - 10 шілде (№ 55/56). - 9 б.
Решеткина Е. Мәңгілік өмір жыры // Орталық Қазақстан. - 1988. - 23 февраль
Решеткина Е. Қыран мінез қыр баласы // Орталық Қазақстан. - 1998. - 6 қаңтар (№ 6). - 4 б.
Сағымбеков Р. Қазақ қыраны // Орталық Қазақстан. - 2012. - 20 желт. (№ 215/216). - 5 б.
Сағымбеков Р. Нұркен Әбдіров // Орталық Қазақстан. - 1990. - 25 наурыз (№ 70). - 2-3 б.
Сағынтай С. Ерлiкке - тағзым // Орталық Қазақстан.- 2002.- 21 желтоқсан.-1, 6 б.
Сауғабаев К. Нұркен ағаң осындай // Орталық Қазақстан. - 1973. - 25 март (№ 71). - 4 б.
Сауғабаев К. Нұркен ағай осындай //Лениншіл жас. - 1972.- 13 қырқүйек
Сәденов Қ. Мөлдір шақ // Орталық Қазақстан. - 1969.-1авг.
Сәденұлы Қ. Қазақтың қанатты ұлы // Орталық Қазақстан – 1992. - 19 желтоқсан
Семенов Л. Қарағандылық Батыр ұшқыш Н.Әбдіров туралы // Орталық Қазақстан. - 1975. - 12 апр.
Смағұлов Ғ. "Ерлердің өлімінде де өмір бар" // Орталық Қазақстан. - 2002. - 18 желтоқсан. - 5 б.
Смағұлов Ғ. Нұркен // Орталық Қазақстан.- 2005.- 9 сәуір.-9 б.
Совет Одағының Қарағандылық батырлары // Орталық Қазақстан. -1985. - 10 май
Сүлеев Д. Ерлік данқы өшпейді ешқашанда //Қарқаралы. - 1995. - 27 мамыр
Сүлейменов Р. Батырдың анасы: /Н.Әбдіров жайлы/ // Орталық Қазақстан. - 1977. - 15 июнь
Сүлейменов Р. Қара алтын // Орталық Қазақстан. - 1981. - 15 июль
Сыздыққызы Р. Батырдың анасы - Бағжан // Алматы ақшамы. - 1999. - 21 сәуір (№45). - 2 б.
Тарпаңов С. Біздің Нүркен // Коммунизм таңы. - 1987. - 9 май (№ 56). - 2 б.
Төлеутаев Ш. Ұлы халықтың ұлы жеңісі // Коммунизм таңы. - 1987. - 9 май (№ 56). - 2 б.
Төребекова А. Есiмi ел есiнде // Орталық Қазақстан.- 2002.- 6 шiлде
Ұлы Отан соғысының қарқаралық батырлары // Қарқаралы. - 2000. - № 1/2. - 6-7 б.
Ыдырысов Қ. Нұркен батыр // Коммунизм таңы. - 1974. - 9 июль (№ 83). - 3 б.
Якимов Г. Қыран құс ұшар қияға // Орталық Қазақстан. - 1965. - 21 февраль (№ 43). - 4 б ; 24 февраль (№45). - 4 б ; 26 февраль (№47). - 4 б ; 2 март (№50). - 4 б ; 3 март (№51). - 4 б.
Якимов Г. Өшпес ерлiк // Орталық Қазақстан.- 2002.- 18 желтоқсан.-5 б.
Якимов Г. Қарағандының қаһарман ұлы // Орталық Қазақстан. - 1982. - 19 декабрь (№ 205). - 3 б.
