Қарағанды ОӘҒК

Биыл жазушы, этнограф, өлкетанушы, Шет ауданының Құрметті азаматы Төрехан Әкімжанұлы Майбастың туғанына 70 жыл толды

 

Төрехан Майбас 1954 жылы 8 қаңтарда Қарағанды облысы, Шет ауданы, Ақшатау кентінде дүниеге келген. Қ. Сәтпаев атындағы ҚазПТИ-дің автоматты есептегіш техникалар факультетінде оқыған. Ақшатау комбинаты Оңтүстік-Шығыс кенішінде жер асты слесары, тіреуші болып еңбек еткен. 1980 жылы Е.Бөкетов атындағы ҚарМУ-дің тіл-әдебиет факультетін бітірген.

1980 жылдан бастап Жезқазған облысы Ақадыр аудандық «Ақадыр таңы – «Агадырская новь» газетінің тілшісі, бөлім меңгерушісі, жауапты хатшысы, редакторының орынбасары, бас редакторы болды. 1998-2006 жылдары Қарағанды облыстық «Орталық Қазақстан» газетінің бөлім меңгерушісі, Бас редакторының орынбасары, 2006-2013 жылдары «ҚазАқпарат» баспасының директоры болып қызмет атқарды.

Республикалық «Жас қазақ» апталығының Қарағанды облысы бойынша меншікті тілшісі болады.

Көптеген этно-танымдық мақалалардың, «Кенді өлке» (1990, орыс тілінде), «Керней шежіресі» (2002, 2005), «Елқұжат», «Абадан», «Шікіл», «Үшінші ауыл», «Оныншы ауыл», «Айбар», «Жауһар», «Мыңқыш» (2019), «Алтын сақа» (2019), «Құрмалдық» (2021) «Ағатай» (2022) т.б. кітаптарының авторы.

Көптеген этно-танымдық мақалалары баспасөз беттерінде жарияланған. Шет өңірінен шыққан Дияқажы, Сәбит Адамияұлы сынды т,б, ақындардың шығармаларын жинақтап, «Көкбөрі Жарылғап батыр», «Сеңкібай батыр», «Бодық батыр», «Жалаңтөс /Соқыр/ батыр», «Бәйсейіт би» кітаптарын құрастырып шығарған.

 

Хикметтің, Уитменнің, Фростың өлеңдерін қазақшаға тәржімалаған. Ел, жер тарихына қатысты көптеген тарихи және танымдық мақалалардың авторы. Мақалалары шетелдерде жарияланған. Саяси көзқарасы үшін 70-ші жылдардың басында комсомол қатарынан аластатылып, қуғын көреді. Қарағанды қаласында белгілі меценат Болат Дүйсенбаевпен «Жас қазақ» ұйымын құруға талпыныс жасайды. «Азат» партиясының құрамын нығайтуға атсалысады.

Бірінші сайланған Жезқазған және Қарағанды облысының Мәслихаттарының депутаты.

ҚР Мәдениет министрлігінің «Мәдениет қайраткері» белгісінің иегері (2004). М.Қабанбай атындағы сыйлықтың лауреаты (2004), ҚР Құрметті журналисі, «Еңбек даңқы» орденінің иегері (2020),«Мамандығына адалдығы үшін» облыс сыйлығының жеңімпазы болды (2022), Жалын журналы сыйлығының иегері (2023).

 

Әдебиеттер:

Майбас Т. Абадан: портреттер кітабы. - Алматы: ҚазАқпарат, 2007. - 195 б.

Майбас Т. Ағатай: зерде кітабы: қазақ руханиятында өзіндік ізін қалдырған Арқаның тұғырлы азаматы Аман Түсіпханұлы туралы / Т. Майбас; алғы сөз авт. Н. Әбдіров. - Алматы: Палитра Пресс, 2022. - 252 б.

Майбас Т. Айбар: әпсана-аңыз кітабы. - Алматы: ҚазАқпарат, 2007. - 232 б.

Майбас Т. Айбөкен: әңгімелер мен хикаяттар. - Алматы: Хантәңірі, 2014. - 284 б.

Майбас Т. Ақсұңқарым. Бестаған. - Алматы: [б. ж.], 2013. - 295 б.

Майбас Т. Ақшам: портреттер кітабы. - Алматы: Palitra-Press, 2017. - 337 б.

Майбас Т. Алтын қоңырау. - Алматы: Palitra-Press, 2017. - 131 б.

Майбас Т. Алтын сақа. - Алматы: Palitra-Press, 2021. - 304 б.

Майбас Т. Аңсар: этнографиялық әңгімелер мен хикаяттар. - Алматы: ҚазАқпарат, 2016. - 340 б.

Майбас Т. Беласар // Телегей-теңіз Марал едің... / құраст. Р. Смайылова; ред. Н. Асқар. - Қарағанды: TENGRI LTD, 2017. – 100-105 б.

Майбас Т. Елбасына төрт рет берген бата берген Қалекең // Елбасына тұғыр болған Сарыарқа = Сарыаркинский взлет Елбасы: [мақала, сұхбат] / Қарағанды облысының әкімдігі ; құраст. А. Жанғожин. - Астана: Фолиант, 2014. – 79-81 б.

Майбас Т. Жауһар. - Алматы: ҚазАқпарат, 2007. - 289 б.

Майбас Т. Кәмали. - Қарағанды: Арлан, 2008. - 65 б.

Майбас Т. Көкбөрі Керней дейтін елміз: очерк-портреттер кітабы. 1 кіт. - Алматы: Нұр-Принт, 2015. - 291 б.

Майбас Т. Көкбөрі Керней дейтін елміз: шежіре кітабы. Үшінші кітап. - Қарағанды: Болашақ-Баспа, 2005. - 358 б.

Майбас Т. Құрмалдық. - Алматы: Palitra-Press, 2021. - 229 б.

Майбас Т. Менің Ақселеуім // Алаштың Ақселеуі: Ақселеу Сейдімбектің өмірі мен шығармашылығы / Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитеті; құраст. П. Өтепова. - Астана: Фолиант, 2012. – 96-97 б.

Майбас Т. Мыңқыш: этнографиялық хикаяттар мен әңгімелер. - Алматы: Алматы-Болашақ, 2019. - 286 б.

Майбас Т. Оныншы ауыл. - Алматы: ҚазАқпарат, 2007. - 236 б.

Майбас Т. Шығармалары /Майбас, С. Сағынтай; Қарағанды облысының әкімдігі. - Астана: Фолиант, 2014. - 318 б.

Майбас Т. Шікіл. Портреттер кітабы. - Алматы: ҚазАқпарат, 2008. - 403 б.

Майбас Т.Ағатай: зерде кітабы: қазақ руханиятында өзіндік ізін қалдырған Арқаның тұғырлы азаматы Аман Түсіпханұлы туралы / Т. Майбас; алғы сөз авт. Н. Әбдіров. - Алматы : Палитра Пресс, 2022. - 252 б.

Майбасов Т. Кешігу // Арман қанатында: жас жазушылар әңгімелер жинағы. - Алматы: Жалын , 1981 - Үшінші кітап / құраст. Қ. Мұхаметқалиев. – 116-121 б.

***

Ақыш М. Аққу арман / М. Ақыш; ред. Т. Майбас. - Алматы: Нұрпринт, 2013. - 222 б.

Бекзат болмыс / ред. Т. Майбас. - Алматы: Алгоритм, 2022. - 277 б.

Бодық батыр / құраст. Т. Майбас. - Алматы: ҚАЗақпарат, 2012. - 72 б.

Дияқажы Шығармалары; құраст. Т. Майбас. - Алматы: ҚазАқпарат, 2009. - 299 б.

Жазығы не еді бабалардың? / жауапты шығарушы: М. Мақатша, Т. Майбас. - Алматы: Palitra-Press, 2021. - 358 б.

Жақсы Жанқұтты / құраст.: М. Хамзаұлы, Т. Майбас.-Алматы: ҚазАқпарат, 2011.- 120 б.

Көкбөрі Жарылғап батыр: [жинақ] / құраст. Т. Майбас. - Алматы: ҚазАқпарат, 2009. - 127 б.

Көкбөрі Керней батыр / құраст. Т. Майбас. - Алматы: ҚазАқпарат, 2011. - 73 б.

Нартұлға / құраст. Т. Майбас. - Алматы: Palitra-Press, 2019. - 243 б.

Омар Қ. Бабаң (Балта) атасы: шежіре кітабы / Қ. Омар, С. Қуат, Т. Майбас. - Алматы: Нұр-Принт-75, 2010. - 246 б.

***

Майбас Т. Ақбақай ( Ақселеу Сейдімбектің рухына) // Орталық Қазақстан. - 2023. - 28 қаңтар (№ 11). - 6 б; Орталық Қазақстан. - 2023. - 4 ақпан (№14). - 5 б.

Майбас Т. Ахмет мұғалім // Орталық Қазақстан. - 2020. - 28 мамыр (№ 56). - 1 б.

Майбас Т. Жасампаз жүрек тоқтады // Орталық Қазақстан. - 2021.-30 қаңтар (№ 11).-7 б.

Майбас Т. «Өмірде де, өнерде де көп адастым» // Арқа ақшамы. - 2013. - 14 маусым (№ 9). - 10 б.

Майбас Т. Ағаның жолын жалғаған // Орталық Қазақстан.-2020.- 7 қараша (№ 123). - 5 б.

Майбас Т. Ән-ғұмыр // Орталық Қазақстан. - 2020. - 29 тамыз (№ 94). - 7 б.

Майбас Т. Балқаштың барысы // Егемен Қазақстан. - 2017. - 17 ақпан (№ 34). - 14 б; Орталық Қазақстан. - 2017. - 16 ақпан (№19). - 4 б.

Майбас Т. Жылтыр // Нұра. - 2022. - 18 наурыз (№ 12/13). - 7 б.

Майбас Т. Контр оныншы ауылда // Шет шұғыласы. - 2023. - 12 қаңтар (№ 2). - 4-5 б.

Майбас Т. Көмек сұрамай, күрек сұраған өңір бұл // Орталық Қазақстан. - 2022. - 15 қазан (№ 115). - 4 б.

Майбас Т. Көптің анасы // Орталық Қазақстан. - 2020. - 15 қазан (№ 113). - 5 б.

Майбас Т. Көшесінде Бұқар жыраудың... // Жас қазақ. - 2017. - 7 сәуір (№ 14). - 1, 3 б.

Майбас Т. Қазақтың Қазыбегі Батыр атағына екінші рет ұсынылған ба ? // Шет шұғыласы. - 2019. - 16 мамыр (№ 20). - 2-3 б; Тоқырауын тынысы. - 2019 жыл, 24 мамыр (№21).

Майбас Т. Қасқыр біздің ұлттық кодымыз  // Орталық Қазақстан. - 2022. - 5 қараша (№ 123). - 5 б; Орталық Қазақстан. - 12 қараша, 2022 жыл (№126). - 6 б ; Орталық Қазақстан. - 19 қараша, 2022 жыл (№129). - 5 б; Орталық Қазақстан. - 26 қараша, 2022 жыл (№132). - 6 б.

Майбас Т. Құрмалдық // Жалын. - 2022. - № 1. - 43-61 б ; №2. - 18-28 б ; №3. - 70-77 б.

Майбас Т. Қызылтауда аулы бар ғалымның // Нұра. - 2023. - 11 мамыр (№ 20). - 3 б.

Майбас Т. Мәлім де бәймәлім - Қазыбек Нұржанов //  Жаңаарқа. - 2019. - 25 мамыр (№ 24). - 3 б.

Майбас Т. Өмір жалғасады // Орталық Қазақстан. - 2021. - 11 ақпан (№ 16). - 7 б.

Майбас Т. Рух болып оралды // Орталық Қазақстан. - 2011. - 9 тамыз (№ 129). - 4 б.

Майбас Т. Сөз өлмейінше, «Слово» да өлмейді // Орталық Қазақстан. - 2023. - 18 ақпан (№ 20). - 5 б.

Майбас Т. Сүтана (Қарқабат) // Қасым. - 2021. - № 2. - 167-180 б.

Майбас Т. Ұстаз // Орталық Қазақстан. - 2022. - 10 қыркүйек (№ 100). - 4 б.

Майбас Т. Шет қырғыны // Орталық Қазақстан. - 2017. - 25 сәуір (№ 45). - 4 б.

Майбас Т. Шырақшы // Орталық Қазақстан. - 2005. - 8 желтоқсан. - 11  б.

 

Төрехан Майбас туралы әдебиеттер:

 

Майбас Төрехан (1954 ж.) // Қарағанды. Қарағанды облысы: энциклопедия / ред. А. А. Абдулин. - Алматы: Атамұра, 2006. - 393 б.

***

Қазақстан Республикасы. Президент (Қ.К. Тоқаев). Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградаларымен награттау туралы / Қазақстан Республикасы. Президент (Қ.К. Тоқаев) // Орталық Қазақстан. - 2020. - 22 желтоқсан (№ 140). - 1 б.

 

Абдолла Қ. Тұлғалар бейнесіне тіл біткенде // Орталық Қазақстан. - 2006. - 26 желтоқсан. - 11 б.

Алтын сұңқар - біздің ұжымда // Орталық Қазақстан. - 2021. - 26 маусым (№ 69). - 1 б.

Аманқұлов Қ. Оқырманның олжасы // Орталық Қазақстан. - 2016. - 17 мамыр (№ 78/79). - 8 б.

Асан М. Әріптестеріміз - әдеби ұйым мүшесі // Орталық Қазақстан. - 2014. - 3 сәуір (№ 60/61). - 1 б.

Асауов Д. Әріптесіміздің жаңа кітабы // Орталық Қазақстан. - 2008. - 22 қаңтар. - 4 б.

Әлиман Ж. «Айбөкен»-Алаш жұртына // Орталық Қазақстан.-2014.-19 сәуір (№ 73).-6 б.

Әлиман Ж. Қаламгерге құрмет көрсетілді // Орталық Қазақстан. - 2014. - 9 қаңтар (№ 3). - 1 б.

Әріптестеріміз – «Құрметті журналист» // Орталық Қазақстан. - 2018. - 19 маусым (№ 66). - 1 б.

Бәрекелді! // Шет шұғыласы. - 2008. - 3 шілде (№ 29). - 1 б.

Бекқожин Қ. Алаштың азаматы // Шет шұғыласы. - 2014. - 27 ақпан (№ 8). - 3 б.

Жақсыбаев Т. Зерделі кітап // Тоқырауын тынысы. - 2013. - 11 қаңтар (№ 1). - 5 б.

Жақсыбаев Т. Зерделі кітап // Тоқырауын тынысы. - 2013. - 11 қаңтар (№ 1). - 5 б.

Жалын журналы сыйлығының иегері атанды // Шет шұғыласы. - 2023. - 12 қаңтар (№ 2). - 1 б.

Жүнісұлы О. Ақадырдың ақшуақ таңы // Орталық Қазақстан. - 2014. - 27 ақпан (№ 39/40). - 8 б.

Жүнісұлы О. Ыстық пенен суықтың өліарасы // Орталық Қазақстан. - 2014. - 7 қаңтар (№ 1/2). - 6 б.

Зауатбайұлы Р. Баспасөз - өмір айнасы // Шет шұғыласы. - 2019.-27 маусым (№ 26).- 3 б.

Имаш Е. «Үштің біріне қосылған» // Орталық Қазақстан. - 2009. - 9 шілде (№ 101). - 6 б.

Имаш Е. Кернейдің төр шежіресін түгендеген // Орталық Қазақстан. - 2005. - 29 қазан. - 9 б.

Кәріпұлы Ө. Қос кітаптың айтары көп // Орталық Қазақстан. - 2008. - 31 қаңтар. - 8 б.

Кәріпұлы Ө. Сарабдал азамат // Орталық Қазақстан. - 2004. - 10 қаңтар. - 8 б.

Кенелұлы Б. Сөзден сәуле таратқан // Орталық Қазақстан. - 2014. - 7 қазан (№ 193/194). - 6 б.

Кеңесбекұлы Е. Төкең төрге озды // Орталық Қазақстан. - 2023. - 5 қаңтар (№ 1). - 1 б.

Қабидолдин Р. Төкеңнің «қара таяғы» // Орталық Қазақстан. - 2016. - 4 қазан (№ 163/164). - 3 б.

Құттықтаймыз! // Шет шұғыласы. - 2009. - 1 қаңтар. - 1 б.

Мұқанова Т. Кентте өткен әсерлі де тартымды кеш // Шет шұғыласы. - 2014. - 27 ақпан (№ 8). - 3 б.

Мұсабеков Е. Төр-аға // Орталық Қазақстан. - 2014. - 7 қаңтар (№ 1/2). - 6 б.

Рақымжанов Б. Кераттың қарашығындағы қазақтың мұңы // Орталық Қазақстан. - 2005. - 5 сәуір. - 6 б.

Смағұлов Ғ. Шет өңірінің шежіресі // Орталық Қазақстан. - 2004. - 15 шілде. - 8 б.

Сыйлық иесін тапты // Орталық Қазақстан. - 2018. - 29 наурыз (№ 34). - 1 б.

Телпекбаева С. Ақселеу әлемі - ұстаздар көзімен // Орталық Қазақстан. - 2022. - 14 сәуір (№ 40). - 3 б.

Тойбек Ж. Шабысыңнан жаңылма! // Орталық Қазақстан. - 2014.-7 қаңтар (№ 1/2). - 6 б.

Тойжігітов Ә. Сүбелі сөздің мәйегі // Орталық Қазақстан. - 2009. - 1 тамыз (№ 114/115). - 6 б.

Хамзин М. Ұлттық болмыстың насихатшысы // Арқа ақшамы. - 2014. - 12 маусым (№ 22). - 10 б.

Шалқар Ж. Тарихи кітаптың тұсауы кесілді // Орталық Қазақстан. - 2021. - 12 маусым (№ 63). - 8 б.

***

Бекқожа Ө. «Зайырлы қоғам мен руханият танымы екі бөлек ұғым емес»: ҚМДБ Қарағанды облысы бойынша өкіл имамы Ө.Бекқожамен сұхбат / сұхбаттасқан Т.Майбас // Орталық Қазақстан. - 2016. - 14 сәуір (№ 64). - 3 б.

Кәріпұлы Ө. «Әдебиет - ардың ісі»: қаламгер Ө.Кәріпұлымен сұхбат / сұхбаттасқан Т.Майбас // Орталық Қазақстан. - 2006. - 13 сәуір. - 12 б.

Рақышұлы Б. «Техникалық мамандықтың заманы туып тұр»: ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі Б.Рақышұлымен сұхбат / сұхбаттасқан Т.Майбас // Орталық Қазақстан. - 2006. - 28 қазан. - 5 б.

Рыспаев С. «Ойдене» ұлттық спорт түріміз: спортшы С.Рыспаевпен әңгіме / әңгімелескен Т.Майбас // Орталық Қазақстан. - 2006. - 30 желтоқсан. - 5 б.

Сембай М. Қазақстың жайын қазақтан басқа ешкім де ойламайды: «Орталық Қазақстан» газетінің бас редакторы М.Сембаймен сұхбат / сұхбаттасқан Т.Майбас // Арқа ақшамы. - 2013. - 27 маусым (№ 11). - 10 б.

Тайшыбай З. Абылайтанудың ашылмаған сырлары: профессор З.Тайшыбаймен сұхбат / сұхбаттасқан Т.Майбас // Орталық Қазақстан. - 2014. - 3 сәуір (№ 60/61). - 4 б.