Қарағанды ОӘҒК

31 мамыр – саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні. Бұл күн Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Жарлығымен 1997 жылдан бастап аталып өтіліп келеді.

Ел естісе жан түршігетін зұлмат жылдарда, Қазақстанда 103 мыңнан астам адам қуғын-сүргінге ұшырап, 25 мыңнан астамы ату жазасына кесілді. Олардың арасында қазақ зиялылары: ғалымдар, мәдениет және саясат саласының қайраткерлері болды.

Жалпы 1930-1953 жылдар аралығында 40 миллионнан астам кеңес азаматтары репрессияға ұшыраған. Әсіресе бұл заңсыз жазалауға Кеңес Одағы құрамында болған барлық халықтар мен ұлттардың бетке ұстар интелегенция өкілдері ұшырап, Қазақстан аумағында орналасқан лагерлерге қоныс аударылып келген. Соның ішінде, Қарлаг – Қазақстанның Қарағанды облысындағы ГУЛАГ-тың ең ірі түзеу-еңбек лагері мыңдаған жазықсыз адамдардың тартқан азабына тозақ болды. Ол 1931 жылы 19 желтоқсанда ұйымдастырылып, орталығы Қарағанды қаласынан 45 шақырым жердегі Долинка кентінде орналасқан. Бұл лагердегі қаншама адамның тағдыры тарих беттерінде қанмен жазылып қала берді.

Сол жылдарда Қарағанды лагерінде айдауда болған қоғам зиялыларын еске ала отырып, олардың тағдырын оқырманға таныстыру мақсатында «Қарлаг: жантүршігерлік тағдырлар» атты кітап көрмесі ұйымдастырылды. Көрмеде Қарағанды лагеріне қатысты материалдар, ол жерде болған ғалым А.Л. Чижевский, жазушы, ақын Н. Заболоцкий туралы және шығармашылықтары жайында зерттеу еңбектері ұсынылған. Соның ішінде, Қазақстан Парламенті Мәжілісінің депутаты, ҚР ҰҒА корреспандент мүшесі, заң ғылымдарының докторы, профессор Н. Дулатбеков ГУЛАГ архипелагының құпиялары мен ақтаңдақтарын зерттеп, жазықсыз жапа шеккендердің тағдырын зерттеуде. Соның нәтижесінде Қарағанды лагері туралы кітаптары жарық көріп,  біздің кітапханамызға  бірнешеуін тарту етті:

• «Қарлаг: Нәубет жылдардың жазылмас жарасы» атты кітабында кеңес дәуірінде саяси қуғын-сүргінге ұшырап, Қарағанды лагерінде жазықсыз жапа шегіп, қанды жолға тап болған жандардың, олардың туыстарының естеліктері жазылған.
• Қазақстан және Ресей мұрағаттары мен мұражайларынан жиналған Қарлаг тарихына қатысты суреттер мен құжаттар «Қарлаг» атты альбомда топтастырылған. Сондай-ақ, бұл кітапта тоталитарлық жүйеде жазықсыз жазаланған бірқатар тұлғалар жайлы ғұмырнамалық анықтамалар берілген.
• «Мамочкино моласы» кітабында Қарағанды лагерінде айдауда болған саяси қуғын-сүргін құрбандары балаларының тізімі, олардың біразы жерленген «Мамочкино моласының» және осы тақырыпқа қатысты мұрағат құжаттары мен сол кезеңнің суреттері ұсынылған.
• «Қарлаг: Қапастағылар қаламынан...» кітабында Қарағанды лагеріндегі өнер адамдарының, яғни суретшілердің шығармашылық жұмыстары, Қарлаг тарихына арналған мұражайлардағы экспонаттардың, жазықсыз жапа шеккендерге қойылған ескерткіштердің фотосуреттері, мұрағаттық құжаттардың көшірмелері енгізілген.

Ақиық ақын Ғ. Жайлыбайдың «Қара орамал» поэма-реквиемі адамзатқа ортақ қайғы болған – Қарағанды лагері туралы. Бұл кітапта сұм жылдардың бұлыңғыр беттері жырмен суреттеліп, онда болған адамдардың тағдыры өлеңмен өрілген.

Сонымен қатар, 20-50 жылдары асқан қатыгездікпен жүргізілген қуғын-сүргін адамзат тарихына жасалған зұлымдық символы ретінде енді. Зұлмат жылдар туралы қаншама зерттеулер жүргізіліп, баспа беттерінде жариялануда. Сол мақалалардың бір қатарын біздің көрмеден кездестіре аласыздар.

Өткен өмірдің жантүршігерлік оқиғаларын ұмытуға болмайды. Біз тарихымызды оқып, біліп қана өз болашағымызға дұрыс бағдар жасай аламыз.