Page 235 - karagandy_zhumyszhylarynyn_angime_zhyrlary

75 Мәз болады Шернияз. 1948 жылы Ілияс Манкиннен Қ. Әкімбеков, 1952
жылы 10 августа Хұсайын Салқынбаевтан Д. Шалабеков жазып алған. X. Сал-
кынбаев соңғы екі жолын ұмытқан. Басқасы өзгеріссіз айтылады. Қ. Әкімбеков-
тың айтуынша бұл өлеңді Ілияс Шернияз деген бай подрядчикті сынап, Абай-
дың «Мәз болады болысың» деген өлеңінің үлгісімен шығарған.
76
Әубәкір бай. Бұл өлеңді 1954 жылы 24 апрельде Тіл мен әдебиет инсти-
тутына хат арқылы Хасен Манкин жіберген. Ол хатта өлеңге мынадай түсінік
сөз берілген: «Мұндағы айтылып отырған Әубәкір бай 1910, 1911, 1912 жылдары
Спасскі заводының дүкен салдырған, саудагерлікпен ірі байып кеткен адамы.
Әубәкірдің әкесі Сейткамал деген Ташкенттен келген молла еді. Әуелде кедей
болғанмен кейін моллалықпен, саудагерлікпен байыған. Ол кезде Соколов деген
прстоп, Кудря деген орядник* болады. Олар Әубәкір байдың қарғылы төбеті
болған. Бұл өлеңді 1914 жылы Әубәкір байға арнап Ілияс айтқан».
77
Жарлы болсаң—жалғызсың. 1950 жылы 20 мартта Хұсайын Салқынбаев-
тан жазылып алынды. Өлеңді X. Салқынбаев әкесінің Қарашолақ деген құрбы-
сынан естіген. Өлең Акула деген парақор подрядчикке қарсы айтылған. Бұл өлең
бірінші рет Тіл мен әдебиет институтының жоғарыда көрсетілғен мақалалар жи-
нағында жарияланған.
78 Орядник—байдың иті. 1954 жылы 24 апрельде Тіл мен әдебиет институ-
тына Хасен Манкин хат арқылы жіберген. Хатта өлеңнің тууы туралы мына-
дай түсінік берілген: «Ұмытпасам, 1915 жылы ғой деймін. Бір ретте Әубәкірдің
магазинінен қарызға ұн алушы, Қарабас дейтін жігіт ақшасын дер кезінде төлей
қоймайды. Сол үшін Әубәкір бай Қарабасты орядник Кудряға сабатқан ғой.
Сол үшін Ілекеңнің айтқаны».
79
О, құзғын, көресің бе көздің жасын?! 1948 жылы Хұсайын Алтайбаев-
тан Ж. Өмірбеков жазып алған.
Х._ Алтайбаевтың айтуынша, 1906 жылы науырыз айында Асанбай дейтін
жұмысшы құлаған көмірдің астында қалып қайтыс болады. Асанбай өлген соң
бірнеше күннен кейін оның семьясын қожайындар отырған үйлерінен далаға
шығарып тастайды. Жұмысшылар ереуіл жасап қожайындарға қарсылық білді-
реді. Сонда қожайынға қарсы Сәкен Нұрханов деген жұмысшы айтқан екен.
80
Баса алмас қой тұяғы таңғы шықты. 1955 жылы 16 августа Мағзұм
Ахметовтан жазылып алынды. Өлеңнің пайда болуы туралы М. Ахметов былай
дейді: «Қарауында 80 көлігі бар Алтай, Тоқаның бірі болуы керек Күлмағам-
бет деген кісі ағылшын байларына жалданып Нілді мен Қарағандының арасын-
да кіре тартады екен. Қожайынынан қорықпайтын батыл адам болған деседі
жұрт. Өлеңді соған арнап шығарса керек».
81
Қыс болса, кірекештер киер ұйық. 1953 жылы 27 февральда Хұсайын
Салқынбаевтан жазылып алынды. Бұл өлеңнің:
«Ысқақжан, аталдың сен «қызыл жүйрік»
«Тоқтат!» деп төбелесті бердің бұйрық.
Болат ең тасқа салса майрылмайтын,
Таңқалдық шыққанына сөзің сұйық»,—
деп келетін бір нұсқасы Қарағанды Халық творчествосы үйінің архивінен алын-
ды. Кімнің кімнен жазып алғаны белгісіз. X. Салқынбаев өлеңді 1906 жылдан
біледі.
82 Бір алла, жәрдемші бол, өзің айла. 1956 жылы 9 майда Хасен Манкин-
нен жазылып алынды. X. Манкиннің айтуынша өлеңді Ілияс Манкин 1900 жыл-
дары шығарған.
83 Жұмыскер сізге халық ырза. 1955 жылы апрель айында Тіл мен әде-
биет институтына Хасен Манкиннің хат арқылы жіберген қолжазбасынан алын-
ды. Онда өлеңнің тууы туралы мынадай түсінік берілген: «Жаңылмасам» 1909
жылы ағылшын байларының қысбағына шыдамай Қарағанды шахтасындағы
орыс, қазақ жұмыскерлері бірігіп төбелес жасады... Ағылшын байларын ұстап
алып, тәшкеге отырғызып, терең забойға құлатамыз деп қорқытқан. Ертеңіне
прстоп, орядник, стражниктердің күшімен 25 шахтерді тұтқындап, он бес күн
абақтыға жатқызып шығарған. Осы тұтқынға түскен 25 шахтердің орыс жағын
* Приставты — прстоп, урядникті — орядник дейді.