Page 26 - КЗД_каз_2020

жиналысына делегат ретінде қатысып, Қазақ АССР-і Орталық Атқару Комитетінің мүшесі
болып сайланып, әлеуметтік-экономикалық, саяси мәселелерді шешуге зор үлес қосады.
1920 жылдан бастап Қарқаралыда, сосын Семейде уездік, губерниялық атқару
комитеттерінде бірқатар жауапты қызметтер атқара жүріп, 1922 жылдың ақпан айында
Орынборға ауысады. Алғашқыда Қазақ өлкелік партия комитетінде бөлім меңгерушісінің
орынбасары болып, сол жылдың қазан айында III Бүкілқазақтық кеңестер съезінде Қазақ атқару
комитетінің төралқасының құрамына сайланып, Республикалық Жоғарғы Трибуналды басқару
жүктеледі.
1922 жылдың күзінен Юстиция комиссариатының алқа мүшесі ретінде оның
мәжілістеріне тұрақты түрде қатысып отырады. Қазақ трибуналы 1923 жылдың ақпанынан
РСФСР Жоғарғы Сотының қазақ бөлімі боп қайта құрылғанда төрағасы болып тағы да
бекітіледі. 1923 жылдың 15 мамырында сот құрылысының мәселелерімен орталықта
барғанында, Юстиция халық комиссарлары және республика прокуроры міндеттерін қоса
атқару міндеті жүктеледі. Іс жүргізу, сот жұмысын қазақ тілінде жүргізуге басшылық жасап,
сот-тергеу орындарында қазақ тілінде іс жүргізуді қысқа мерзім ішінде жүзеге асырады.
Қызметке келген күнінде Орынборда ашылған тұңғыш өлкелік заң курсын Юстиция
комиссарларының ерекше бақылауында болады. Курсты тәмәмдаған 39 адамға (14 қазақ) 1923
жылдың желтоқсан айында өз қолымен жолдама тапсырады. Еліміздің Семей, Ақмола,
Қостанай сияқты қалаларында осындай қысқа мерзімді курстар ұйымдастырып, заң
қызметкерлерінің кәсіби біліктілігін жетілдіруге үлес қосады. Ең төменгі жалақы алатындар
қатарындағы заң қызметкерлерінің жалақысын көтеруге кірісіп, қаржы мәселесін көтеріп екі
рет Мәскеуге барып қайтады. Табандылығының арқасында 1924 жылдың жазына қарай
бөлінетін қаржы көлемін көбейіп, қызметкерлер жалақысын уақытында ала бастайды.
1924 жылдың 9 қыркүйегінде Юстиция комиссары міндетін жаңа тағайындалған
Н.Ералинге тапсырады. Алғашқыда бірер ай БК(б)П Қазақстан өлкелік комитетінің үгіт және
насихат бөлімінің меңгерушісі қызметін атқарады. Көп кешікпей ҚазАКСР Халық
комиссарлары кеңесінің төрағасы міндеті (4 жыл 4 ай істейді) жүктеледі. Халық шаруашылығы
біртіндеп құлаш жайғанда республиканың қираған өндіріс орындарын қалпына келтіріп, одан
әрі дамытуға басшылық жасайды. 1926 жылы 15 желтоқсанда Қазақ АССР үкіметінің
Түркістан-Сібір темір жолын салу туралы қабылдаған Қаулысы аясында темір жол құрылысына
көмектесетін арнайы комиссия басшылығына тағайындалып, Түркісіб құрылысына Т.Рысқұлов,
М.Тынышбайұлымен бірге қомақтай үлес қосады.
Алғашында Голощекинді қолдағанымен, артынан солақай саясатына қарсылығын білдіріп,
келіспеушілік шегіне жеткенде 1929 жылдың сәуір айында өзінің сұрануы бойынша Мәскеудегі
БК(б)П жанындағы Коммунистік университетке оқуға түседі. Аяқтаған соң Мәскеуде
қалдырылып, Бүкілодақтық Орталық Атқару Комитеті хатшысының орынбасары және БОАК
президиумының ұлттар бөлімінің меңгерушісі болып қызмет істейді. 1931 жылы ашаршылыққа
байланысты Қазақстанға келіп, ел жайымен түпкілікті танысып қайтады. Бүкілресейлік
Орталық Атқару Комитетінде аштықтан азған қазақ халқының ауыр азабын баяндап, жедел
арада көмек көрсетуді сұрайды.
Сонымен қатар партияның 11 және 14 съездерінің, 1-Бүкілқазақстандық Кеңестер съезінің
делегаты.
Жаппай репрессия жылдары қуғынға алғашқылардың бірі болып ұшырап, 1937 жылдың 3
маусымында Мәскеудегі пәтерінде «халық жауы» деп тұтқындалып, О.Исаев,
А.Асылбековтардың «ұйымдарын» орталықтан басқарған басшы ретінде айыпталып, 1937
жылдың 15 қыркүйегінде «үштіктің» үкімімен 42 жасында ату жазасына кесіледі.
Н.Нұрмақовтың туғандары, жақындары да жазықсыз жапа шеккен. Қарқаралы өңірінен
шыққан Ыбырай болыстың қызы, Семейде орыс гимназиясында білім алған жұбайы Зүпнүн
(Зүфнүн) Кеңес өкіметінің алғашқы кезінде театр өнерінің қалыптасуына үлесін қосып,
көптеген рольдерді ойнаған. 1926 жылы Қызылордада ашылған тұңғыш қазақ театрында
Ж.Шанин қойған «Біржан-Сара» спектаклінде Сараның ролін алғаш ойнаған. 1937 жылы
«халық жауының» әйелі ретінде тұтқындалып, Қарлаг және т.б. лагерьлерге айдалып, айдаудан
1946 жылы босап, Мәскеуде тұрып, 1991 жылы Алматыға көшіп, 90 жастан асқанда 1996 жылы